Абдулғанӣ Маҳмадазимов, раиси созмони Анҷумани сиёсатшиносони Тоҷикистон мегӯяд, ташкили маркази нозирони миллӣ, лағви гаравпулӣ, таъмини иштироки иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ дар раванди интихобот ҳамчун нозир ва манъи ташкили комиссияҳои интихоботӣ аз ҳисоби мақомоти иҷроияи маҳаллӣ дар интихобот, муҳимтарин пешниҳодҳои созмонҳои ҷамъиятӣ барои таъмини шаффофият дар интихоботи ояндаи парлумон будаанд. Оқои Маҳмадазимов меафзояд, қонуни феълии интихобот пур аз камбудӣ буда, барои баргузор шудани интихоботи шаффоф мусоидат намекунад ва созмонҳои ҷамъиятии Тоҷикистонро хостори ворид намудани тағйирот ба қонуни интихоботи парлумон кардааст. Ба қавли вай, афзоиши теъдоди вакилони Маҷлиси намояндагон аз 63 ба 100 нафар аз хостаҳои умдаи созмонҳои ҷамъиятӣ ба шумор меравад. Зеро, феълан, баъзе навоҳиии Тоҷикистон намояндаи худро дар парлумон пешниҳод карда наметавонанд, ки аз манфиатҳои интихобкунандагони ин ноҳия ҳимоя кунад.
Юсуф Аҳмадов, раиси созмони ҷамъиятии «Рушд» мегӯяд, бо ин вуҷуд, ки ташкилотҳои ҷамъиятӣ ҷузъи ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳастанд, қонуни феълии интихоботи Маҷлиси олиии Тоҷикистон манфиати ин созмонҳоро нодида мегирад. Вай гуфт, созмонаш пешниҳод кардааст, ки барои фаъол гардидани ҷомеаи шаҳрвандии Тоҷикистон ва шаффофияти интихобот, назорати онро ба зиммаи иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ гузоранд, беҳтар аст, зеро онҳо дар интихобот мавқеи бетарафона доранд: на ҷонибдори аҳзоби сиёсии мухолифанд ва на ҳукумат. Оқои Аҳмадов афзуд, созмонаш ҳамчунин ба далели дахолати намояндагони ҳокимияти иҷроияи маҳаллӣ ҳангоми интихобот хостори манъи ташкили комиссияи ҳавзавии интихобот аз ҳисоби намояндагони ҳокимияти маҳаллӣ шудааст. Ба эътиқоди ӯ, таҷриба нишон дода, ки ин комиссияҳо аз мавқеи ҳизби ҳоким ҷонибдорӣ мекунанд
Бахтиёр Насруллоев, масъули созмони ҷамъиятии «Ҳуқуқи шаҳрванд» гуфт, қонуни феълии интихобот бар қонунҳои дигари Тоҷикистон муғойират дорад. Вай ба сурати мисол тақозои гаравпулӣ аз номзади вакили парлумон ва дархояти маълумотномаи тиббӣ дар хусуси аз ҷиҳати равонӣ солим будани номзад ба вакилиро мухолифи қонунҳои дигари Тоҷикистон ва як навъ нақзи ҳуқуқи шаҳрвандон унвон кард.
Ин пешниҳодҳои созмонҳои ҷамъиятӣ дар ҳолест, ки то кунун қонун иштироки иттиҳодияҳои ҷамъиятиро дар интихоботи Маҷлиси олии Тоҷикистон пешбинӣ намекард. Қарор аст, порлумони Тоҷикистон то моҳи июли соли равон қонун дар бораи интихоботро мавриди баррасӣ қарор диҳад. Намояндагони созмонҳои ҷамъиятӣ умедворанд, ки вакилони порлумон ҳадди ақал 70 дарсади пешниҳодҳои онҳоро мепазиранд. Аммо коршиносон баъид медонанд, ки парлумоне ки беш аз 80 дарсади онро намояндагони як ҳизб ташкил медиҳанд, бар хилофи манфиатҳои ҳизбии худ ин пешниҳодотро бипазирад.
Юсуф Аҳмадов, раиси созмони ҷамъиятии «Рушд» мегӯяд, бо ин вуҷуд, ки ташкилотҳои ҷамъиятӣ ҷузъи ҷомеаи шаҳрвандӣ ҳастанд, қонуни феълии интихоботи Маҷлиси олиии Тоҷикистон манфиати ин созмонҳоро нодида мегирад. Вай гуфт, созмонаш пешниҳод кардааст, ки барои фаъол гардидани ҷомеаи шаҳрвандии Тоҷикистон ва шаффофияти интихобот, назорати онро ба зиммаи иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ гузоранд, беҳтар аст, зеро онҳо дар интихобот мавқеи бетарафона доранд: на ҷонибдори аҳзоби сиёсии мухолифанд ва на ҳукумат. Оқои Аҳмадов афзуд, созмонаш ҳамчунин ба далели дахолати намояндагони ҳокимияти иҷроияи маҳаллӣ ҳангоми интихобот хостори манъи ташкили комиссияи ҳавзавии интихобот аз ҳисоби намояндагони ҳокимияти маҳаллӣ шудааст. Ба эътиқоди ӯ, таҷриба нишон дода, ки ин комиссияҳо аз мавқеи ҳизби ҳоким ҷонибдорӣ мекунанд
Бахтиёр Насруллоев, масъули созмони ҷамъиятии «Ҳуқуқи шаҳрванд» гуфт, қонуни феълии интихобот бар қонунҳои дигари Тоҷикистон муғойират дорад. Вай ба сурати мисол тақозои гаравпулӣ аз номзади вакили парлумон ва дархояти маълумотномаи тиббӣ дар хусуси аз ҷиҳати равонӣ солим будани номзад ба вакилиро мухолифи қонунҳои дигари Тоҷикистон ва як навъ нақзи ҳуқуқи шаҳрвандон унвон кард.
Ин пешниҳодҳои созмонҳои ҷамъиятӣ дар ҳолест, ки то кунун қонун иштироки иттиҳодияҳои ҷамъиятиро дар интихоботи Маҷлиси олии Тоҷикистон пешбинӣ намекард. Қарор аст, порлумони Тоҷикистон то моҳи июли соли равон қонун дар бораи интихоботро мавриди баррасӣ қарор диҳад. Намояндагони созмонҳои ҷамъиятӣ умедворанд, ки вакилони порлумон ҳадди ақал 70 дарсади пешниҳодҳои онҳоро мепазиранд. Аммо коршиносон баъид медонанд, ки парлумоне ки беш аз 80 дарсади онро намояндагони як ҳизб ташкил медиҳанд, бар хилофи манфиатҳои ҳизбии худ ин пешниҳодотро бипазирад.
Бародари ва ё хохари, аз суханхоят бармеояд, ки ё синат ба 30 нарасидааст ва ё дар ин система чои равганиро сохиб хасти ва ё дар маъракахои интихоботи хамчун шахси масъул шинохта шудаи, чунки бовар накарданист, ки хизби Рахматулло Зоирову Шокирчон Хокимову Шоди Шабдалову ва амсоли инхо курсиеро дар парлумон сохиб шуда натавонанд. ки гайриимкон аст, чунки ин хизбхо ба баъзе карору конунхо мухолиф буданд вале дигар хизбхо ки кисагианд чойхои зиёдеро дар парлумон ишгол кардаанд...ин хакикат, ки ба фикрам нодида гирифтаи
Сатхи факру камбизоати баръакс боло рафтааст. Дар дехот аз 4 нафар дар як оила 1 нафар кор мекунад ва у хам хамаги 1000-1200 сомони зиёд маъош намегирад. 1200 сомониро ба 4 нафар таксим кунем ба сари хар кас 300 сомони дар як мох ва 10 сомони дар як руз, ки мубодилаи 1 долар мешавад. Яъне дар дехот кариб ки 90%-оилахо аз хама зиёд хамин кадар пул дар як мох ба даст меоранд. Хастанд касоне ки аз ин микдор хам камтар пул меёбанд ва болои ин оилае нест, ки аз бонк ва ё аз хешу табор ва ё ёру дустон карздор набошад. Агар сатхи факири аз руи 1,5-2,5 доллар дар як руз муайян шуда бошад пас ман хамчун як мутахассис сатхи камбизоатиро аз 50% болотар арзёби мекунам на 29%-е ки холо гуфта шудааст. Аз руи нишондоди Бонки Чахони дар оилаи 4 нафара дар як мох на камтар аз 3000 сомони бояд маблаг ояд. Он 4 нафар хам иборат аз падару модар ва 2 фарзанди мактабхон мебошанд. Хакикат хамин аст, ки дар дехот ба гайр аз марди хона дигар касе пул кор карда наметавонад. Ин холатро Бонки Чахони ва Созмони Миллал хам эхсос кардаанд вале бо ракам гуфта наметавонанд, чунки худ шарманда мешаванд ва боз чунки кисмати зиёди маблагхое ки тарики "Центр Управления Проектов" амали мешаванд аз тарафи мансабдорони давлати ба ягмо бурда шудаанд аз ин ру онхо хомуш буданро авлотар медонанд.
МО ду палатаии доимо амалкунанда хоси кишвархои бузург ба мисли Русия ва Амрико аст . Точикистон давлати нисбатан кучак аст, ва доштани МО ду палатаии доимо амалкунанда бори гарон аст. Худ бучаи давлат камомад дорад ва бо карзу грантхои беруна пурра карда мешавад. Хеч чои лозима барои харчхои барзиёд ва ночоя нест. Хохиш мекардем дар ин соха ислохот гузаронида чун солхои аввали сохибистикололии кишвар, дар Точикистон МО як палатаии даьватшаванда фаьолият намояд.
О Муовини якум таьйн кардан, кани номусу нанг, кани ваьдахои кардашуда, ман вазората ин хел мекунам, тахаваллут медарорам, хамин аст пешрави тагирот, хоки Хунук, ягон кору пешрави намешавад бо чунин муовини якум
Бонки Ҷаҳонӣ номаъқул кардаст. Саҳми ҳукумати Тоҷикистон оиди кам кардани камбизоати хело ночиз аст. Рушди босуръатро муҳоҷират таъмин намуд на ҳукумати Тоҷикистон. Аз 100% аҳолиӣ кишвар 75-80% дар хориҷа кору фаолият доранд. Дар Россия, Қазоқистон, Иттиҳодияи Аврупо, Кореяи Ҷанубӣ, Канада ва давлатҳои нимҷазираи Араб муҳоҷирони кори тоҷик ризқу рузии хешро пайдо намуда истодаанд.