То интихоботи президентӣ дар Тоҷикистон (11-уми октябр) камтар аз як моҳ мондааст. Бештари номзадҳо ба мақоми раёсатҷумҳурӣ онҳое ҳастанд, ки дар интихоботҳои гузашта низ вориди рақобат шуда буданд. Бо вуҷуди ин, Радиои Озодӣ тасмим гирифт интихобкунандагонро бо шахсият ва барномаи пешазинтихоботии онҳо ошно кунад.
Дар мавриди интихоботи пеширӯ дар Тоҷикистон наметавон билофосила ҳадс зад. Ҳолу ҳаво дар дохили кишвар тақрибан ба рақобат барои курсии сардори давлат монанд нест, ба истинои пайдо шудани таблиғот дар шабакаҳои давлатӣ, ки ёдовар мешаванд чӣ касе ҳаққи рақобат барои мансаби президентиро дорад. Аммо ин ҳақро танҳо президенти кунунии Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон ва раисони ҳизбҳои сиёсии кишвар, ки худро мухолиф меноманд, вале аз сӯйи доираҳои коршиносии мустақил ин гуна эътироф намешаванд, истифода мебаранд.
НОМЗАДИ ҲИЗБИ АГРАРИИ ТОҶИКИСТОН
Сарфи назар аз набуди алоқамандии густарда ба райъдиҳии пеширӯ, бештари номзадҳо барномаҳои пешазинтихоботияшонро омода кардаанд.
Яке аз аввалин номзадҳое, ки ваъдаҳои худро ҳамагонӣ кард, Рустам Латифзода, раиси Ҳизби аграрии Тоҷикистон аст. Барномаи пешазинтихоботии ӯ аз чанд бахш иборат аст: Дар бахши амният болои ҳамкорӣ дар доираи СПАД, ИДМ ва СҲШ ва роҳандозӣ намудани хидмати сарбозии шартномавӣ таъкид мешавад; дар бахши иқтисод номзад ба пайваст шудан ба иттиҳоди Иқтисодии АвруОсиё (ЕАЭС) ва ҳадди ақал кардани санҷиш дар корхонаҳои саноативу истеҳсолиро ваъда медиҳад; дар бахши кишоварзӣ озод шудани кишоварзонро аз андоз ва боло бурдани нафақапулии кормандони ин бахшро то ҳадди миёна дар сатҳи ҷумҳурӣ пешбинӣ мекунад; дар бахши илм ва соҳаи маориф баланд кардани маоши муаллимон ва то 50% коҳиш додани ҳаққи таҳсили шартномавӣ дар донишгоҳҳо барои қишри нодори аҳолӣ пешбинӣ мешавад. Ваъдаи хеле пурсарусадои Латифзодаро метавон қонунӣ кардани бисёрзанӣ дар сурати интихоб шуданаш ба мақоми президенти Тоҷикистон донист.
- Рустам Латифзода зодаи ноҳияи Восеи вилояти Хатлон аст. Хатмкардаи Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон ва Донишгоҳи кӯҳии Санкт-Петербург бо тахассусҳои "муҳандиси ҳидротехник" ва "муҳандис-эколог" мебошад. Вакили феълии Маҷлиси Намояндагон. Ба сифати мудири шуъба дар Кумитаи ҳифзи муҳити зист, сармутахассиси шуъбаи мелиоратсияи Дастгоҳи президент, муовини раиси Кумитаи ҳифзи муҳити зист ва ҷангал ва раиси ноҳияи Восеъ низ кор кардааст. Соли 2005 муовини раиси Ҳизби аграрии Тоҷикистон шуд ва аз соли 2014 ба ин сӯ онро раҳбарӣ мекунад.
Иттиҳоми "кисагӣ" будани ҳизби худро Латифзода комилан рад мекунад ва бар ин аст, ки онҳо дар интихоботҳои ахири порлумонӣ ба муваффақиятҳои бузурге даст ёфтанд ва соҳиби ҳафт курсӣ дар ниҳоди қонунгузорӣ шуданд.
НОМЗАДИ ҲИЗБИ ДЕМОКРАТИ ТОҶИКИСТОН
Дар барномаи номзади Ҳизби демкорати Тоҷикистон Саидҷаъфар Усмонзода махсусан таъкид мешавад, ки ҳизби ӯ тағйироти радикалии хосияти инқилобидоштаро намепазирад ва ҷонибдори роҳи рушди таҳаввулотӣ (такомулӣ, эволютсионӣ) аст. Дар баробари ин, Усмонзода муттаҳид ба мусоидат кардан ба таъмини ҳуқуқу озодиҳои инсон ва ҳифозат аз истибдод, озодсозии низоми сиёсӣ, баргузории интихоботҳои одилонаву шаффоф, боло бурдани нақши порлумон ва васеъ кардани ваколатҳои маҷлисҳои маҳаллӣ мебошад. Дар барнома ҳамчунин ба зарурати мухолифин ва озодии расонаҳо ва даст кашидан аз инҳисор (монополия) дар соҳаи иттилоотиву иртибототӣ низ таъкид мешавад.
Дар миёни ваъдаҳои марбут ба бахши иқтисоди Усмонзода мешавад пешниҳоди ташкили харитаи корхонаҳои истеҳсоли маҳсулоти кишварзиву саноатиро бо ишора ба сарватҳои табиӣ, шумораи одамон, нишондиҳандаҳои кишварзӣ, зерсохтҳо ва ғайраро дид. Номзад бар ин аст, ки чунин шева ҷолибтар ва барои сармоягузорон фоидаовартар хоҳад буд.
- Саидҷаъфар Умсонзода зодаи ноҳияи Фархори вилояти Хатлон ва фориғи риштаи иқтисодии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон мебошад. Дар вазифаҳои иқтисоддони бонки сохтмонии Қӯрғонтеппа дар солҳои 80-ум, Кумитаи гумруки назди ҳукумати Тоҷикистон, роҳбари Иттифоқи ҷавонон дар Душанбе дар соли 1997, дар Кумитаи телевизион ва радиошунавонӣ, Вазорати мудофиа ва пулиси андоз кор кардааст. Соли 2005 муовини ректори Донишгоҳи кишоварзии Тоҷикистон таъин шудааст. Соли 2012 роҳбари Ҳизби демкорати Тоҷикистон шуд. Дар соли 2013 бидуни натиҷа дар интихоботи президентии Тоҷикистон рақобат кард ва бо гузашти 2 сол як курсиро дар порлумон ба даст овард, ки онро дар интихоботи баҳори соли 2020 низ ҳифз кард.
Усмонзода ҳамчунин ин андешаи коршиносонро, ки ҳизби ӯ танҳо ба хотири нишон додани вуҷуди гуногунандешии сиёсӣ фаъолиятҳои сёисӣ мекунад, намепазирад. Дар охирин мусоҳибааш дар Радиои Озодӣ ин сиёсатмадор дар дифоъ аз худ гуфт, ки борҳо алайҳи тасмимҳои ҳукумат бархостааст ва ҳатто истеъфои вазиронро талаб кардааст.
НОМЗАДИ ҲИЗБИ СОТСИАЛИСТИИ ТОҶИКИСТОН
Раиси Ҳизби сотсиалистӣ Абдуҳалим Ғаффоров дар барномааш дар мавриди зарурати ҳифзи субот, амният ва боло бурдани сатҳи зиндагии мардум мегӯяд. Ваъда додааст, ки барои рушди соҳаи кишоварзӣ ва таъмини амнияти озуқаворӣ, боло бурдани маблағгузории маориф ва илм, пуштибонии ҳуқуқи зан, таъмини хидматчиёни давлат бо хона мусоидат мекунад ва дар Душанбе метро месозад.
- Абдуҳалим Ғаффоров дар шаҳри Панҷакенти вилояти Суғд таваллуд шудааст ва дар риштаи педагогика тахассус дорад. Номзади илм, дотсент ва аълочии маорифи Тоҷикистон аст. Ду бор – солҳои 2006-2013 бидуни муваффақият дар интихоботи президентӣ иштирок кардааст. Бори севум аст, ки курсии ваколатро дар ниҳоди қонунгузории кишвар ба даст меоварад.
НОМЗАДИ ҲИЗБИ КОММУНИСТИИ ТОҶИКИСТОН
Барномаи номзади Ҳизби коммунистии Тоҷикистон Меҳроҷ Абдуллоев тақрибан шабеҳи барномаи номзадҳои дигар аст. Дар он дар бораи ислоҳоти сохторҳои қудратӣ, зарурати рушди истеҳсолоти ватанӣ, коҳиши сатҳи фақр ва муҳоҷират, мубориза бо коррупсия, кам кардани ниҳодҳои назораткунандаи соҳибкорону истеҳсолкунандагон, ҳифзи манофеи меҳнаткашон ва ғ. гуфта мешавад.
- Раиси ҳизби коммунистӣ, Меҳроҷ Абудллоеви 72-сола аз миёни номзадҳо аз ҳама калонсолтар аст. Ин сиёсатмадор зодаи ноҳияи Муъминободи вилояти Хатлон аст ва аз соли 2017, баъд аз марги Исмоил Талбаков ҳизбро раҳбарӣ мекунад. То омадан ба сиёсат дар бахши омодакунии кадрҳо дар мақомоти қудратӣ кор кардааст.
Ҳизби замоне пурнуфузтарини Тоҷикистон, бино ба баҳогузории коршиносни тоҷик, маҳруми муваффақиятҳои сиёсист. Бо ин вуҷуд, ба гуфтаи Абддулоев ҳизби онҳо дар интихобот сарбаландона иштирок мекунад.
НОМЗАДИ ҲИЗБИ ИСЛОҲОТИ ИҚТИСОДИИ ТОҶИКИСТОН
Роҳбари Ҳизби ислоҳоти иқтисодӣ Рустам Раҳматзода дар барномаи худ масъалаҳои ақибмондагии иқтисодии ҷумҳуриро матраҳ мекунад ва пешниҳод мекунад, ки корхонаҳои коркарди канданиҳои фоидаоварро миллӣ кунанд. Барномаи номзад ислоҳот дар бахши андоз, бонкдориву кишоварзӣ, коҳиши дастгоҳи девонсолорӣ (чиновничий аппарат), ҳамчунин бозгардонии сармояҳои молӣ аз минатқаҳои офшорро дар бар мегирад. Ба ҷуз аз ин, Раҳматзода бештар кардани маблағгузории илму навоварӣ, шароит барои сармоягузорӣ ва коҳиши андозҳои иҷтимоӣ барои манотиқи баландкӯҳи ВМКБ, Хатлон ва Зарафшону Раштро ваъда медиҳад.
- Рустам Раҳматзода, зодаи ноҳияи Ҷайҳуни вилояти Хатлон аст. Хатмкардаи Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон дар риштаи "иқтисод ва мудирияти комплексҳои агросаноатӣ" мебошад. Ба унвони декани факултаи фермерии ин донишгоҳ кор кардааст. Маркази бозомӯзии кадрии Вазорати кишоварзии Тоҷикистонро ҳам раҳбарӣ кардааст. Соли 2019, баъди истеъфои Олим Бобоев роҳбари ҲИИТ шуд. Вале то кунун ҳеч таъсире ба имиҷи ҳизб, ки доирҳои коршиносӣ ҳукуматмаобаш медонанд, наафзудааст.
НОМЗАДИ ҲИЗБИ ХАЛҚИИ ДЕМОКРАТИИ ТОҶИКИСТОН
Пештози корзорҳои интихоботӣ, тавре пештар тахмин зада мешуд, раисҷумҳури барҳоли кишвар Эмомалӣ Раҳмон боқӣ мемонад. Дар барномаи пешазинтихоботии ӯ омори баланд шудани нишондиҳандаҳо дар бахши иқтисод, саноат, соҳаи иҷтимоӣ ва ғайра оварда шудааст.
Гуфта мешавад, ки дар ҳафт соли ахир дар доираи иҷроӣ кардани “Стратегияи миллии рушди Тоҷикистон барои соли то 2030” роҳандозии истеҳсолоти рақобатпазир дар бозори молу коло ва таъмини содироти онҳо, таннавӯи иқтисод, бештар кардани қишри миёна ва расидан ба сатҳи иҷтимоиву иқтисодии кишвари дорои даромади миёна дар назар дошта шудааст. Дар барнома доир ба зарурати маблағгузории зуд дар бахши маориф, тандурустӣ ва рушди иҷтимоӣ таъкид мешавад. Беҳтарсозии дастгоҳи девонсолорӣ ва истифодаи муассири маблағҳои буҷавӣ низ дар барнома таъкид шудааст.
Гуфта мешавад, ҳадафҳое, ки барои 7 соли оянда дар назар гирифта шудаанд, имкон медиҳанд, ки модели нави иқтисодӣ сохта шавад ва ҳадафҳои стратегӣ дастрас гарданд, муҳоҷирати аҳолӣ коҳиш дода шавад ва сатҳи зиндагӣ боло бурда шавад.
Дар интихоботи пеширӯ Эмомалӣ Рамон бори нахуст аз имконоти қонун “Дар бораи Асосгузори сулҳу ваҳдат ва Пешвои миллат”, ки барояш ҳақ медиҳад мудомулумр дар корзорҳои интихоботӣ ширкат кунанд, истифода мекунад.
НАХУСТИН ХУДПЕШБАР
Дар миёни номзадҳои барои ҷомеа маъмул, хабари ғайримунтазир худпешбари Фаромуз Иргашев, ҳуқуқшиноси 30-сола аз Хоруғ буд. Дар барномаи пешазинтихоботии худ номзади ҷавон барҳам додани маҷлиси болоии порлумон, тағйири тартиби таъмини маъмурии раисони шаҳру ноҳия ва вилоятҳо, додани бахше аз салоҳиятҳои президент ба порлумон, тақвияти кори Додгоҳи Қонуни асосӣ, таъсии палатаи ҷамъиятии назди президент, сахттар кардани ҷазо барои фасод ва ғайраро пешниҳод кардааст. Ба ҷуз ин номзад ба пуштибонии иҷтимоии пизишкон, муаллимон ва дигар қишрҳои ниёзманди аҳолӣ ваъда медиҳад.
Асоси барномаи Иргашев, бино ба изҳороти ӯ, мубориза алайҳи фасод мебошад. То изҳори эълони ширкат дар интихобот Иргашев мушовири ҳуқуқӣ буд. Солҳои 2015-2020 дар маҷлиси вилоятӣ курсии ваколатро ба даст оварда буд.
Ҳанӯз рӯшан нест, ки ин номзад имзоҳои лозимро барои ҳимояти худ ҷамъ карда метавонад ё не, вале ҳукумати ВМКБ дар саҳфаи фейсбукии худ ба он ишора кардааст, ки имзоҳоро зарур аст, ки дар варақаи вижа ҷамъ кард. Дар ҳоле, ки Иргашев аз ҷонибдоронаш талаб кардааст, имзои худро барои пуштибонияш тавассути почтаи электронӣ ва паёмрасонҳо бифиристанд.
Қобули таваҷҷуҳ аст, ки дар миёни номзадҳо дар шабакаҳои иҷтимоӣ аз ҳама пештар маҳз Иргашев мавриди ҳамла қарор мегирад.
ИНТИХОБОТИ БИДУНИ ИНТИХОБ?
Муовини пешини раиси Маркази тадқиқоти стратегии назди президенти Тоҷикистон Сайфулло Сафаров мегӯяд, натиҷаҳои интихобот маълум аст, зеро ҳеч кадом аз номзадҳо обрӯву эътибори Эмомалӣ Раҳмонро надоранд. “Худи иштироки намояндаи аҳзоб ва чӣ миқдор раъй ба даст оварданашон муҳим аст”, -- мегӯяд Сафаров. Ба гуфтаи вай, хусусияти фарқкунандаи интихобот ширкати номзади 30-сола аст, ки имконоти густардаи ҷавононро дар Тоҷикистон ба намоиш мегузорад.
Коршиносони мустақил тахмин мезананд, ки интихоботи пешорӯ сарфи назар аз рушди фанновариҳо ва имконоти нав бар асоси сенарияи кӯҳна такрор мешавад. Рӯзноманигор Раҷаби Мирзо тахмин мезанад, ки ба интихобот танҳо 4 номзад роҳ меёбанд. "Мешавад тахмин зад, ки 85%-и овозҳоро раисҷумҳури феълӣ ва боқимондаро миёни номзадҳои дигар тақсим мекунанд, вале ин танҳо тахмин аст", -- таъкид мекунад коршинос.
Сиёсатшиноси мустақил Парвиз Муллоҷонов амалкарди қобили пешбинии мақомотро дар интихобот марбут ба сабақҳо аз таҷрибаи Белорус медонад. Ӯ гуфт, "ҳоло ба шахсиятҳое, ки ба сифати чеҳраҳои рақиб дар интихобот ширкат мекунанд, ҷиддан бархӯрд мешавад. Ба Тихановская дар Белорус талош мешуд, ки таваҷҷуҳ накунанд, ҳоло талош мешавад, ин иштибоҳ дар дигар кишварҳо такрор нашавад."
Шореҳи сиёсӣ Марат Мамадшоев мегӯяд, ешгӯиҳо дар мавриди ин ки мақомот дар интихоботҳо интригаҳои сиёсӣ ташкил мекунанд, дақиқан ба далоили табиати худи қудрат рад шуданд. "Таҷриба нишон медиҳад, ки шахсиятҳои рақами як дар ин гуна низомҳо то охир, мисли Сафармурод Ниёзов ва Ислом Каримов истодагарӣ мекунанд", -- мегӯяд Мамадшоев.
Ба гуфтаи вай, заминаҳо барои норизоятиҳо дар ҷомеа вуҷуд доранд, хусусан дар пасманзари бад шудани вазъи иқтисодӣ бар асари ҳамагирӣ, "вале баъид аст, ки мунтазири норизоятиҳои ошкоро бошем."
Интихоботи пеширӯ дар Тоҷикистон интихоботи шашум хоҳад буд, ки дар таърихи давлати навин баргузор мешавад. Ба иттилои расмӣ, аз соли 1994, дар чаҳор интихоботи гузаштаи президентӣ пирӯзиро сардори кунунии давлат Эмомалӣ Раҳмон ба даст овардааст. Вале рақибаш дар интихоботи соли 1994 Абдумалик Абдуллоҷонов иддао дошт, ки пирӯзи насиби ӯ буд.
Ҳеч кадом аз интихоботҳои Тоҷикистон аз сӯйи ниҳодҳои ғарбӣ ҳамчун интихоботи одилонаву шаффоф эътироф нашудааст, ҳарчанд мақомот ва кишварҳои дӯсти Тоҷикистон ббовар доранд, ки ин интихоботҳо демократӣ буданд.
