Дар ҷанги Русия алайҳи Украина, ки қариб чаҳор сол боз идома дорад, ҳазорҳо зодаи Осиёи Марказӣ аз тарафи Маскав иштирок доранд. Бархеро бо зӯру таҳдиди ихроҷ аз Русия ба майдони даргирӣ бурдаанд. Иддае танҳо хостаанд, ки аз ин тариқ пул кор кунанд. Александр Бастрикин, раиси Кумитаи тафтишоти Русия, дар моҳи июни соли 2024 гуфт, ки 30 ҳазор хориҷии соҳиби шиносномаи Русияро “ба даст афтонданд” ва маҷбурӣ дар қайди ҳарбӣ гузоштанд. Аз ин шумора даҳ ҳазор кас ба ҷабҳа бурда шудаанд.
"Доим дар интизори марг"
Шавкат Машрабов, зодаи 45-солаи Узбекистон, зери таъсири барномаҳои "меҳанпарастона"-и телевизионҳои Русия ба ҷанги зидди Украина рафтааст. Дар ниҳоят, ӯ шаҳрвандии Русияро гирифт, аммо чандон хурсанд нест.
Машрабов дар номае аз Владимир Путин, раисҷумҳури Русия, Вазорати дифоъ ва Сардодситони ҳарбии ин кишвар барои ҷавоб шуданаш аз майдони даргирӣ мадад хостааст. Ӯ гуфтааст, "ду сол боз пайвандонамро надидаам. Илтиҷо мекунам, ба зону мезанам."
Коршиносон вазъияти ӯро дар Русия маъмулӣ медонанд. Ба гуфтаи онҳо, ҷалби хориҷиён ва шаҳрвандони “нав”-и Русия ба ҷанги зидди Украина дар ҳоли афзоиш аст, аммо онҳо аз ҷиҳати ҳуқуқӣ ҳимоя карда намешаванд ва нисбат ба русҳо бо тарзи хашинтари сафарбарӣ (басеҷ) дучор ҳастанд.
Шавкат Машрабов маълумоти олии муҳандисӣ дорад. Вай дар номааш гуфтааст: “Ҷанг ба мисли сафари яктарафа аст... Сармо, ифлосӣ, намӣ. Доим дар интизори марг. Қарордоде, ки имзо кардӣ... билети яктарафа аст. Аз инҷо берун рафтан имкон надорад. Шояд аз инҷо ҷасадатро баранд ва дар оромгоҳи умумӣ дафн кунанд.”
Шавкат дар Узбекистон ба ҳайси муҳандис дар GM-uz ва UzAuto motors кор кардааст. Сипас ба Санкт-Петербург кӯчид ва корро дар корхонаи General Motors шуруъ кард. Ҳамсар ва ду фарзанд дорад. Пеш аз оғози ҷанг ба Узбекистон рафт. Вай исрор меварзад, ки на барои пул, балки аз “муҳббаати зиёд ба СССР ё Иттиҳоди Шӯравии собиқ” ва инчунин "бар асоси маълумоте, ки аз телевизионҳои Русия гирифт", ба ҷанги зидди Украина рафт.
“Замоне ки Путин амалиёти махсусро (Русия ҷангашро дар Украина расман чунин меномад) эълон кард, ман ба Санкт-Петербург баргаштам. Ба комиссариати ҳарбӣ рафта, гуфтам, ки “мехоҳам, кумак кунам.” Он вақт маро нагирифтанд. Гуфтанд, ки хориҷиҳоро намегирем, ба мо шаҳрвандони Русия даркор ҳастанд,” – навиштааст ӯ.
Машрабов мегӯяд, боз ба Узбекистон баргашт ва ба тамошои телевизионҳои Русия идома дод. Дертар эълони ҷамъоварии ихтиёриёнро дид ва телефонӣ пурсид, ки оё хориҷиёнро ҳам ба ҷанг мебаранд ё не ва посухи мусбат гирифт. Ин дафъа ӯ ба Красноярск рафт: "Аз духтур гузаштам ва ҳуҷҷат гирифтам, ки сиҳат ҳастам ва ба комиссариати ҳарбӣ рафтам."
Ин зодаи Узбекистон баробари имзои қарордод 450 ҳазор рубли Русия гирифта, зуд ба майдони даргирӣ фиристода шудааст: "Онҳо ҳатто напурсиданд, ки ман кистам ё чӣ кор карда метавонам, фавран ба ҳамла дар Бахмут фиристоданд. Дар онҷо моро бо паҳпод заданд. Як муҳосиб дар пеши ман таркид, ҳама пароканда шудем ва ақибнишинӣ кардем.”
Шавкат мегӯяд, дар ин ҳодиса ҷон ба саломат бурд, вале як рӯз дар бемористон бистарӣ шуд: бо шамолхӯрии шадид ва баъди он ки дар фасли зимистон бо автомату қуттии вазнини тир лағжиду афтод ва ҷароҳат бардошт.
"Ҳам ҷисман ва ҳам рӯҳан хаста шудам"
Шавкат Машрабов дар моҳи майи соли 2024 барои гирифтани шаҳрвандии Русия дархост дод ва онро моҳи сентябр гирифт. Шартномаи ӯ 29-уми октябри соли 2024 ба поён расид ва ӯ рӯзи дигар барои рафтан аз майдони ҷанг ариза навишт: "Ман аризаи худро менавиштам ва онҳо ба ман гуфтанд, ки "Шумо шаҳрванди Русия ҳастед". Ман гуфтам, "мефаҳмам, аммо қарордодро ҳамчун шаҳрванди Узбекистон имзо кардаам.”
Аммо ба Шавкат Машрабов гуфтаанд, ҳоло ки шиносномаи Русияро дорад, ӯро аз сафи нерӯҳои мусаллаҳ ҷавоб додан мумкин нест. Шавкат аз ин хашмгин шудааст: "Лутфан, ба ман бигӯед, ки оё сарбоз бояд савганд ёд кунад? Оё метавонед шаҳрванди Русияро ба ин кор маҷбур кунед? Не, ӯ бояд ё ихтиёрӣ шартнома имзо кунад ё сафарбар карда шавад. Ва ман танҳо як моҳ аст, ки шаҳрванди Русия ҳастам. Ман ягон шартнома имзо накардаам ва ягон савганд нахӯрдаам, шумо чӣ ҳақ доред, ки маро нигоҳ медоред?”
Дар посух ба номаи Шавкат Машрабов гуфта шудааст, ки ба ҳар куҷое мехоҳад раваду шикоят кунад, аммо касе ё чизе ёрӣ нахоҳад кард. Ӯ ҳанӯз дар ҷанг аст: “Мо рӯзҳои истироҳат надорем. Ман аз ҷиҳати ҷисмӣ ва аз ҷиҳати рӯҳӣ низ хаста шудаам. Ду сол боз наздиконамро надидаам. Ман наметавонам ба рухсатӣ ба хона равам. Дар ҳоле ки дар артиш ҳастам, ба ман шиносномаи Русия намедиҳанд. Ва бо шиносномаи Узбекистон маро фавран зиндонӣ мекунанд. Агар бо шиносномаи Русия равам, ин маънои онро дорад, ки ҳамчун шаҳрванди Русия ҷангидаам ва маро зиндонӣ нахоҳанд кард."
Иван Чувиляев, ҳомии ҳуқуқи башар, бовар дорад, ки қазияи Шавкат Машрабов ягона нест: "Ба мо аксар вақт одамоне муроҷиат мекунанд, ки шартнома имзо кардаанд. Дар қонуне, ки соли гузашта қабул шуд, банде вуҷуд дорад. Тибқи он, ҳар касе, ки шаҳрвандии Русияро мегирад, бояд дар дафтари ҳарбӣ сабтином шавад, вагарна шаҳрвандии ӯ бекор карда мешавад. Пулис ин қонунро ба таври дигар шарҳ медиҳад, агар шумо шаҳрвандии Русияро гирифтед, бояд шартнома имзо кунед. Байни сабтином ва имзои шартнома фарқи калон ҳаст. Ва аксари шаҳрвандони Осиёи Марказӣ шартномаҳоро бо ин роҳ имзо кардаанд."
Чувиляев мегӯяд, ки тарси Машрабов аз бозгашт ба ватанаш, Узбекистон, низ комилан асос дорад: "Зархаридон хуб мефаҳманд, ки ба осонӣ ба зодгоҳ баргашта наметавонанд. Онҳо байни обу оташ ҳастанд. Аз як тараф дар Русия шартнома имзо кардаанд ва Русия мехоҳад онҳоро ба куштан диҳад. Аз тарафи дигар, дар ҷайб шиносномаи кишвари худро доранд, ки дар он ҷо барои муздурӣ ба зиндон маҳкум хоҳанд шуд.”
Сергей Кривенко, мудири гурӯҳи ҳуқуқи башари “Шаҳрванд. Артиш. Қонун”, мегӯяд, “шаҳрвандони хориҷӣ мақоми махсус надоранд. Пас аз имзои шартнома, онҳо дар сафи нерӯҳои мусаллаҳи Русия сарбозони қарордодӣ мешаванд. Тибқи фармони Путин, то поёни сафарбарӣ ҷавоб додани хидматчиён манъ аст. Муҳоҷиронро ҷалб мекунанд ва ба онҳо дурӯғ мегӯянд, ки ин барои муддати муайян аст, аммо ин як дом аст, онҳо ба он меафтанд ва халос шуда наметавонанд.”
“Агар Шавкат Машрабов дар соли 2023 шартнома имзо кардааст ва ба ӯ гуфта бошанд, ки ин барои як сол аст, пас, ӯро фиреб додаанд. Зеро ҷавоб додани хидматчиён аз 21-уми сентябри соли 2022 манъ аст. Дар шартнома шояд "барои як сол" навишта бошанд, аммо дар асл он бемуҳлат аст,” – хулоса кард ӯ.
